Türkiye siyasi tarihinde 10 erken seçim yapıldı. Genellikle erken seçim talebinde bulunan iktidarın önceki seçime göre oy oranı düştü; ya iktidarlarını daha güçsüz sürdürdü ya da iktidar el değiştirdi. 1999 genel seçimi hariç, diğer erken seçimler iktidar partisi ya da iktidardaki koalisyon partisinin çağrısıyla gerçekleşti. Bunun yanı sıra, erken seçim sonuçlarına giden süreç ve bir önceki seçim sonuçları incelendiğinde, genellikle erken seçim talebinde bulunan iktidarın önceki seçime göre oy oranı düşerek iktidarını sürdürdüğü veya iktidarın el değiştirdiği görülüyor.
Türkiye siyasi tarihinde teknik olarak ilk erken seçim, aynı zamanda ilk çok partili genel seçim olma özelliği de taşıyan 21 Temmuz 1946 seçimi olsa da, erken seçimlerin mecliste bulunan partilere yansımasını değerlendirmek olduğundan öncelikle 27 Ekim 1957 erken seçimini inceleyelim.
İlk erken seçim 27 Ekim 1957
Erken seçim talebi o dönemde tek başına iktidarda olan Demokrat Parti’den (DP) geldi. Demokrat Parti’nin erken seçim kararındaki en büyük neden de muhalefetin DP karşıtı güç birliğini oluşturmasını engellemek ve iktidar sürelerini güvence altına almaktı. Bir yıl öne alınarak 27 Ekim 1957’de yapılan erken genel seçimle ilgili, oy verme işlemleri halen devam ederken radyodan DP’nin kazandığının anons edilmesiyle sandık hilesi yapıldığına dair iddialar ortaya çıktı. Birçok yerde oyların tekrar sayılmasıyla tamamlanan süreç sonunda, 1954 tarihli bir önceki seçimlere göre oy oranı yüzde 10 gerileyen DP, yeniden iktidar oldu.
Erken Seçim 5 Haziran 1977
Siyasetin gündemine tekrardan 1974’te giren erken seçim kararı ise o tarihte gerçekleşemedi. 1973 genel seçimlerinde en çok oy oranına sahip Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) tek başına iktidara gelecek çoğunluğu sağlayamayınca, MSP ile koalisyon hükümeti kurdu. Bu dönemde Kıbrıs Harekâtı, ekonomik kriz ve ülkede artan şiddet olayları gibi gelişmeler siyaseti de oldukça etkiledi ve böylece Türkiye’de bir kez daha erken seçime gidilme kararı alındı. Ekim 1977’de yapılması öngörülen seçim, 5 Haziran 1977’de yapıldı. Seçim öncesi dönemde Necmettin Erbakan’ın partisi Milli Selamet Partisi (MSP) ile Bülent Ecevit’’in CHP öne çıkıyordu. Seçimden CHP, 1973 seçimiyle karşılaştırıldığında oy artışı kaydederek birinci parti olarak çıktı. Ancak, tek başına hükümet kuracak milletvekili sayısını yine elde edemedi. CHP ile birlikte bu seçimde Adalet Partisi (AP) ve MHP de oy oranlarını arttırdı. CHP’nin kurduğu azınlık hükümetinin güvenoyu alamaması sebebiyle, AP, MSP ve MHP birlikte hükümet kurdu.
1982 Anayasası’nda yapılan düzenleme ile yasama dönemi 5 yıla çıkarılsa da bu tarihten itibaren Türkiye siyasi tarihinde erken seçim oldukça yaygın bir pratik olarak karşımıza çıkıyor. Hatta 5 yıllık yasama sürecine rağmen, 1983-2009 tarihleri arasındaki tüm seçimler, çeşitli gerekçelerle planlanan tarihlerden daha önce yapıldı.
Erken Seçim 29 Kasım 1987
1987 seçimleri öncesinde yapılan 6 Eylül 1987 referandumu ile, 12 Eylül darbesi sonrası yürürlüğe giren siyasi yasaklar kaldırıldı. Dönemin Başbakanı ve Anavatan Partisi (ANAP) Başkanı Turgut Özal, bu yasağın kaldırılmasına karşı çıksa da muhalefet yasakların kaldırılması yönünde kampanya izledi. Sadece 75 bin 066 oyluk fark ve yüzde 50,1’lik oran ile referandum sonunda halktan siyasi yasakların kaldırılması yönünde karar çıktı. Referandumda kaybeden Özal, erken seçim kararı alarak ANAP’ın iktidarının ikinci dönemini başlatmış oldu. Siyasi yasakları kaldırılan eski liderlerin tekrar partilerinin başına geçmelerini önlemek isteyen Özal, öncelikle 2839 sayılı “Milletvekili Seçimi Kanunu”nda bir değişiklik yaparak, "seçimlere meclisçe karar verilmesi halinde en erken 90 gün içerisinde seçimlerin yapılacağına” dair hükmü kaldırttı ve seçimler 1987 yılının Kasım ayında gerçekleşti. Oy oranında büyük bir düşüş gözlense de ANAP iktidarını bu dönemde de sürdürdü. 1983’teki 399 milletvekili arasında 211 sandelyesi bulunan ANAP, 29 Kasım 1987’de yapılan erken seçimle 450 sandalyenin 292’sini elde etti.
Erken Seçim 1991
ANAP’ta ortaya çıkan parti başkanlığı ve başbakanlık gibi liderlik sorununu çözmek için, Turgut Özal ve Yıldırım Akbulut’un ardından Başbakan seçilen Mesut Yılmaz’ın kararıyla 1991’de yeniden erken seçime gitme kararı alındı. Olması gerekenden bir yıl önce yapılan seçimlerin sonucunda ANAP iktidardan düştü. 1991 erken seçimlerinde Süleyman Demirel’in Doğru Yol Partisi (DYP) en çok oy oranına sahip parti olarak çıksa da hükümet DYP ve SHP koalisyonu ile kurulabildi.
CHP ve SHP’nin birleşmesiyle beraber CHP koalisyonun ortaklarından biri haline gelmiş oldu. DYP’nin hem kendi içerisinde hem de CHP ile yaşadığı anlaşmazlıklara 1994 yılı yerel seçimlerinde özellikle büyükşehirler olmak üzere birçok belediye başkanlığını Refah Parti’sinin kazanması da eklenince, ülke yeniden bir erken seçim sürecine girmiş oldu. Böylelikle 25 Aralık 1995 tarihinde bir erken seçim yapılmasına karar verildi. 1995 seçimleri sonucunda hiçbir parti tek başına iktidar olabilecek çoğunluğa ulaşamadı. Böylelikle hükümet, ANAP-DYP koalisyonu ile kuruldu ancak 3 ay sonra, RP ve DYP hükümeti dönemi başladı.
Erken Seçim 1999
1999 erken seçimlerinde ise yüzde 10’luk seçim barajını aşan 5 siyasi parti bulunuyordu. DSP, bu seçimlerden yüzde 22 oy oranı ile birinci parti olarak çıktı. DSP, MHP ve ANAP’ın koalisyon hükümetiyle sonuçlanan bu seçimlerde CHP, yüzde 9’luk bir oy oranı ile meclis dışında kaldı.
Erken Seçim 2002
Mayıs 2002'de Başbakan Bülent Ecevit'in rahatsızlanması ve ilerleyen yaşının etkisiyle sağlık durumunun düzelememesi iddiası ile görevine devam edip edemeyeceği yönünde tartışmalar başladı. Tartışmaların Demokratik Sol Parti'nin (DSP) içine de yansımasıyla temmuz ayı içinde DSP grubunun sayısı, Ecevit'in görevden çekilmemesine tepki gösteren milletvekillerinin istifasıyla yarı yarıya düştü. Bu gelişmeler sırasında koalisyon hükümetinin ikinci büyük ortağı Milliyetçi Hareket Partisi'nin Genel Başkanı Devlet Bahçeli, 7 Temmuz 2002 günü, partisinin Bursa İl teşkilatının Keles ilçesinde düzenlediği 11. Kocayayla Türkmen Kurultayı'nda yaptığı açıklamada 3 Kasım 2002 tarihinde erken seçim yapılmasını istedi.
16 Temmuz 2002'de koalisyon hükümetini oluşturan üç partinin genel başkanları arasında yapılan zirve toplantısında 3 Kasım'da erken seçim yapılması kararı alındı. 31 Temmuz 2002'de TBMM Genel Kurulu'nda yapılan oylamada, erken seçim önergesi oylamaya katılan 514 milletvekilinden 449'unun kabul oyuyla kabul edildi.
Demokrat Türkiye Partisi ve Aydınlık Türkiye Partisi, Doğru Yol Partisi listelerinden, Halkın Demokrasi Partisi, Emeğin Partisi ve Sosyalist Demokrasi Partisi de Demokratik Halk Partisi listelerinden seçime girdiler. Türkiye Komünist Partisi'nin katılmasıyla Türkiye tarihinde ilk kez adında komünist kelimesi geçen bir parti seçimlere katıldı. Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan siyasi yasağı nedeniyle seçimlere katılamadı. Seçim takviminin 7 Ağustos tarihinde başladığı 2002 seçimlerinde, gümrüklerde oy verme işlemi 2 Ekim tarihinde başlayıp 3 Kasım tarihinde sona erdi.
Erken Seçim 27 Nisan 2007
Görev süresi dolan dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in yerine kimin geleceği tartışmaları ve 27 Nisan 2007’de yayınlanan ve “e-muhtıra” olarak adlandırılan bildiri, 2007 yılında ülkede tekrar bir erken seçimin yaşanmasına sebebiyet verdi. O yılda ise diğer erken seçimlere göre planlanan seçim tarihine nispeten daha yakın bir tarihte, 4 ay öncesinde seçime gidildi. 2007 seçimlerini yine tek başına hükümeti kuracak çoğunluğu elde eden AK Parti kazandı. Ancak, MHP ve Bağımsız milletvekillerinin meclise girmesiyle AK Parti milletvekili sayısı 2002 yılına göre azaldı.
Erken Seçim 1 Kasım 2015
Kasım 2015 Türkiye genel seçimleri, 7 Haziran 2015'te yapılan genel seçimlerden sonra yapılan erken genel seçimlerdir. Anayasanın 77. maddesi gereği, olağan olarak Haziran 2019'da yapılması gerekmekteydi. Ancak güvenoyu alabilecek bir hükûmetin kurulamaması nedeniyle Cumhurbaşkanı erken seçim kararı almış, sonrasında YSK seçim tarihi olarak 1 Kasım 2015'i belirlemiştir.
7 Haziran seçimlerde, 2002'den bu yana ilk defa bir parti tek başına iktidar olamadı. Bu hemen seçim ertesinde erken seçim senaryolarının anılmasına neden oldu. Devlet Bahçeli, hemen seçim sonrasında erken seçim olasılığından bahsetti, daha sonra da erken seçim için 15 Kasım tarihini verdi.
AK Parti lideri ve Başbakan Davutoğlu, muhtemel koalisyon senaryoları için Cumhuriyet Halk Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi ve Halkların Demokratik Partisi liderleriyle görüşme yaptıktan sonra yalnızca AK Parti-Cumhuriyet Halk Partisi koalisyonu için "istikşafi" ön görüşmelere başlandı. Son olarak, 13 Ağustos'ta AK Parti-CHP arasındaki koalisyon görüşmelerinin bir sonuca ulaşmadığının duyurulmasıyla, erken seçim yapılması Başbakan Ahmet Davutoğlu tarafından tek ihtimal olarak nitelendirildi.
Cumhurbaşkanının, anayasanın 116. maddesi uyarınca, yeni seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisinde Başkanlık Divanı seçiminden sonra yine 45 gün içinde Bakanlar Kurulu'nun kurulamaması halinde erken seçim kararı alma hakkı mevcuttur. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 24 Ağustos 2015'te bu süre dolduğunda erken seçim kararı almayı planladığını 21 Ağustos'ta açıkladı.YSK da, erken seçim kararı alınması hâlinde yasadaki 90 günlük süreyi 30 gün kısaltma yetkisinin bulunduğuna karar vererek, karar alınması durumunda seçimlerin 1 Kasım'da yapılmasının mümkün olduğunu duyurdu.
Erken Seçim 24 Haziran 2018
24 Haziran 2018’de seçmenler, cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği için iki ayrı oy kullandı. Bu seçim dönemi aynı zamanda 16 Nisan 2017 referandumuyla kabul edilen ve bugüne kadar kısmen uygulamaya koyulan yeni anayasanın tamamen yürürlüğe girmesine vesile olan seçim oldu.
2016 Türkiye askerî darbe girişiminin ardından ülkede olağanüstü hâl ilan edildi. 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu ile ülkenin yönetim şekli başkanlık sistemi olarak belirlendi. Kasım 2017'de Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin Adalet ve Kalkınma Partisi ile ittifak yapmayı önermesi sonucunda Şubat 2018'de Cumhur İttifakı kuruldu. Seçimin normal şartlarda 3 Kasım 2019'da yapılması gerekiyordu ancak Bahçeli'nin erken seçimi gerekli gördüğünü belirtmesi ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 18 Nisan 2018'de buna olumlu yaklaştığını açıklaması ile seçim tarihi erkene alındı.Aynı gün olağanüstü hâl seçim tarihini de içine alacak şekilde üç ay daha uzatıldı. 20 Nisan 2018'de erken seçim önerisi Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi. 1 Kasım 2015 Genel Seçimleri'nde partilerin aldığı vekil sayıları; AK Parti 317, CHP 132, MHP 42, HDP 59...
24 Haziran 2018 Genel Seçimleri ile birlikte TBMM yeni bir partiyle tanıştı. Seçim sonuçları ile oluşan vekil sayısı; AK Parti 295, CHP 146, MHP 49, İYİ Parti 43, HDP 67...
Gelelim Beykoz'a
Erken Seçim 2002
AK Parti Beykoz İlçe Başkanlığı'nın 2002 Yılı Genel Seçim Sonuçları 14 Ağustos 2001 yılında kurulan AK Parti Genel Merkezi'nin, Beykoz'daki kurucu ilçe başkanlığını Ahmet Hulusi Batu yaptı. Erken seçim kararı ile 3 Kasım 2002 yılında girmiş oldukları ilk Genel Seçimlerinde AK Parti, Beykoz'da %42 (47,219) oy alarak en yakın rakibi olan CHP'nin (16.524) üç katı oy alarak fark atmıştır.
Erken Seçim 27 Nisan 2007
Beykoz'daki kurucu İlçe Başkanı Ahmet Hulusi Batu'nun Milletvekili Aday Adaylığı için istifasından sonra ilçe başkanlığına Adem Sefer geldi. Adem Sefer'in ilçe başkanlığında AK Parti, 7 Haziran 2007'de yapılan ikinci Genel Seçimlerinde ise; Beykoz'da %4,12 (22,282) oyunu arttırıp %46,12 (69,501) oy almıştır. CHP ise 2007 yılında oyunu 25.077 çıkarttı.
Erken Seçim 1 Kasım 2015
Adem Sefer'in ilçe başkanlığında AK Parti, Beykoz'da 2'nci seçimine 2011'de yapılan ikinci Genel Seçimlerinde ise; Beykoz'da %4,35 (21,195) oyunu arttırıp, %52,34 (80.232) oy almıştır.
İlçe Başkanı Adem Sefer'in 7 Haziran 2015 tarihinde yapılan Genel Seçimlerde Milletvekili Adaylığı için istifasının ardından, ilçe başkanlığına Mustafa Gürkan geldi. Gürkan yönetimindeki AK Parti, ilk sınavını Beykoz'da %6,2 (10,731) oyunu düşürüp, %46,14 (69.501) oy almıştır. CHP ise AK Parti'nin oy düşürdüğü 7 Haziran seçimlerinde 42.592 oy almıştır.
7 Haziran 2015 tarihinde yapılan Genel Seçimlerinde hükumetin kurulamamasından sonra, 1 Kasım 2015 de erken seçim kararı alındı. Beykoz'daki oyunu düşüren AK Parti Beykoz İlçe Başkanlığı, 1 Kasım 2015 tarihinde yapılan seçimlerde Gürkan yönetimindeki AK Parti, Beykoz'da %8,41 (18,346) oyunu yükseltip %54,55 (87.847) oy almıştır. CHP ise (41,702) oy almıştır.
Genel Seçim 24 Haziran 2018
İlçe Başkanı Mustafa Gürkan'ın 15 Nisan 2018 tarihinde yapılan AK Parti Beykoz'un 6. Olağan Kongresi'nde aday olmayıp yerini, Beykoz Belediyesi Meclis Üyesi Muhammed Hanefi Dilmaç'a bırakmasının ardından, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin erken seçim istemesinin ardından, Cumhurbaşkanı Erdoğan 24 Haziran 2018 tarihinde erken seçim kararı aldı. 24 Haziran 2018 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı ve Genel Seçimlerinde Dilmaç yönetimindeki AK Parti, ilk sınavını Beykoz'da %6,52 (10,094) oyunu düşürüp, %48,03 (77,753) oy almıştır. Dilmaç bu oylar ile ; İstanbul genelinde Cumhurbaşkanlığı seçiminde 39 ilçe arasında 9'uncu sırada ve İstanbul ortalamasının % 5.83 üzerinde oldu. Milletvekilliği seçiminde ise yine İstanbul 9'ncusu ve ortalamanın %5.6 üzerinde.
Yorum:
Türkiye'de gerçekleşen erken seçimleri incelediğimiz de şunu görüyoruz; erken seçim talepleri iktidar tarafından istenmiş ve genelde de koltuk kaybıyla yani milletvekili sayısını düşürerek sonuçlanmış ama iktidarı kaybetmemişlerdir.
Beykoz'da ise 1994 yılında Refah Partisi Belediyesi ile tanıştıktan 5 yıl sonra DSP'den aday olan Alaattin Köseler ile belediye el değiştirdi.
2004 yılında ise AK Parti Muharrem Ergül ile seçime girdi ve 14 bin fark atarak seçimi kazandı. AK Parti, Beykoz'da 2004 yılından bugüne girdiği her seçimde oyunu yükseltirken, Cumhuriyet Halk Partisi ise Beykoz'da oyunda ciddi bir yükseliş gözükmedi. AK Parti ilk kez 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri'nde 18 bin oy kaybı yaşayarak düşürürken, CHP sadece bin oy artışı sağlayabildi. AK Parti Beykoz'da %6,2 (10,731) oyunu düşürüp, %46,14 (69.501) oy alırken, CHP ise AK Parti'nin 18 bin oy kaybı yaşadığı 7 Haziran seçimlerinde 42.592 oy almıştır. 1 Kasım 2015 Genel Seçimlerinde ise AK Parti yine 87 bin 847 oy alarak CHP'yi Beykoz'da 46 bin 145 oy fark atarak ikiye katlamıştı.
31 Mart ve 23 Haziran 2019 Yerel Seçimleri ve Beykoz
31 Mart Yerel Seçimleri'nde ise Beykoz'da AK Parti, Zeytinburnu Belediye Başkanı Murat Aydın'ın (74.805) gelme handikapı ile karşı karşıya kalmasına rağmen, en yakın rakibi olan CHP Adayı Coşkun Tosun'a (55.872) 18 bin 933 oy fark atarak tarihe geçti. İYİ Parti ise Beykoz'da (12.267) oy aldı.
23 Haziran seçimlerinde ise Ekrem İmamoğlu faktörü ortaya çıktı. İstanbul genelinde 800 bin fark atarken, Beykoz'da ise ilk kez uzun zaman sonra muhalefet 768 oy ile önde bitirdi. Bunun en önemli faktörü ise İYİ Parti ve Saadet Partisi'nin Beykoz'da bir bütün olarak İmamoğlu'na oy vermesi oldu. Cumhuriyet Halk Partisi Beykoz İlçe Başkanı Aydın Düzgün her ne kadar bu başarının kendisine ait olduğunu savunsa da Beykoz'un geçmiş dönem aldığı sonuçlar CHP'nin Beykoz'daki başarısızlığını apaçık ortaya çıkartıyor.
Olası bir erken seçimde Cumhuriyet Halk Partisi'nin Beykoz'da alacağı oyun 55 bini geçemeyeceği aşikar gözükmektedir. Eski Başbakan Ahmet Davutoğlu'nun kurduğu 'Gelece Partisi' ve Ali Babacan'ın da parti kuracağı iddiaları gerçek olursa AK Parti'nin oyunun ne olacağını bilinmiyor.
Türkiye şuan erken seçime girer mi bilinmez ama ben, 2020 Kasım Ayı'nda seçim beklemekteyim. O da olmazsa en geç 2021 Haziran Ayı'nda erken seçim kaçınılmaz olacaktır.
Kaynaklar:
YSK 1983-2007 Yılları Arası Genel Seçim Sonuçları
YSK 1950-1977 Yılları Arası Genel Seçim Sonuçları
- - - - -
